Pembunuhan Misterius Meresahkan Penduduk Balingawan

balingawan berdarah

 

warga wanua Balingawan dan sekitarnya dicekam ketakutan. Sering terjadi perkelahian dan pertumpahan darah tanpa diketahui siapa pelakunya. Penduduk sering kali menemukan ceceran darah dan mayat tergeletak di tegalan Gurubhakti di pagi hari. Mungkin bukan warga Gurubhakti yang menjadi korban dan perkelahian bisa saja terjadi di tempat lain. Namun mayat ditemukan tergeletak di tegalan yang masuk wilayah desa sehingga mau tidak mau penduduklah yang terlebih dahulu terkena getahnya. Mereka harus bertanggung jawab ikut menangggung denda atas rāḥ kasawur (darah yang tersebar berceceran) dan waŋkay kābunan (bangkai/mayat yang terkena embun).

Kekerasan yang merenggut nyawa tersebut bukan hanya sekali dua kali terjadi, bahkan terhitung sering di wilayah Balingawan. Hal ini mengakibatkan rakyat tambah melarat (durbala) dan dengan menggunakan analogi dari prasasti Kinewu bertarikh 829 Saka, dapat ditafsirkan bahwa rakyat Balingawan sudah tidak mampu membayar pajak.

Rakyat melalui para tetuanya atau para rama menghadap kepada Rakryān Kanuruhan untuk memohon agar tegalan Gurubhakti dijadikan tanah sima sehingga pajaknya tidak disetor ke pemerintah, melainkan dikelola sendiri secara swatantra untuk membiayai pejabat Mula yang bertugas mengkoordinir penjagaan di jalan pada waktu malam hari. Dugaan ini didasarkan dari keterangan bahwa tanah yang dijadikan sima itu disebut sīma kamulān.

Motif pembunuhan tidak tercantum dalam prasasti, hanya disebutkan bahwa tujuan penetapan perdikan itu adalah untuk menjaga jalan besar supaya rakyat tidak lagi merasa ketakutan. Kemungkinan kasus yang dihadapi berkaitan dengan pembegalan atau perampokan harta benda disertai dengan pemberatan.

prasasti Balingawan 813 Saka
Prasasti Balingawan 813 Saka

Prasasti yang dimaksud adalah prasasti Balingawan (Brandes, Oud~Jav. Oork. XIX ; Damais, art. cit., pp. 42-43 ; Sarkar, Corpus, I No. LVI, pp. 295-305) yang terdiri dari dua prasasti, yakni yang berbentuk segi lima dan lanjutannya ada di belakang sandaran arca Ganesa (OJO, XIX-XX). Prasasti Balingawan ini memuat angka tahun 813 Saka atau lebih rincinya 13 April 891 Masehi.

Kabarnya prasasti ini berasal dari Singosari dan dipindahan ke batavia oleh Bik. Arca kedua, yakni arca ganesha ditemukan oleh Melville di pekuburan Cina di Malang dan kuat dugaan juga berasal dari Singosari. Keduanya lalu disimpan di Museum Nasional dan dicatat sebagai inventaris no D54( untuk prasasti Balingawan) dan no 109 (arca Ganesha).

Permohonan tersebut dikabulkan sebagai anugerah dari pemimpin yang bijaksana yaitu Rakryān Kanuruhan pu Huntu dan penetapannya dilaksanakan oleh pejabat bernama Ḍapu Hyaŋ Bharatī, Ḍapunta Ramyaḥ, Ḍaman Tarṣa, dan Ḍapu Jala.

Dengan demikian sejak saat itu secara sah sebidang tanah di Desa Balingawan berupa tanah tegalan di Gurubhakti berubahlah statusnya menjadi sīma.

 

Nama desa kuno Balingawan kini telah berubah menjadi desa Mangliawan yang terletak di kecamatan Pakis kabupaten Malang. Bukti yang menguatkan pendapat ini adalah tinggalan jejak ikonografi yang banyak ditemukan, diantaranya adalah yang masih tersimpan di pemandian Wendit (dikenal juga sebagai Wendit wadon) dan areal pemakaman (Wendit lanang) berupa situs bekas candi.

Proses perubahan namanya barangkali bermula dari Balingawan, lalu Malingawan dan selanjutnya menjadi Mangliawan.

Letak geografis Mangliawan adalah diantara kota Malang dan Tumpang yang diketahui memiliki kepadatan tinggalan arkeologis yang tinggi. Jelaslah bahwa wilayah tersebut telah lama dihuni dan sering menjadi wilayah kegiatan masyarakat di jaman kuno. Hayam Wuruk pun tidak melewatkan kunjungan ke daerah ini dalam perjalanan dinasnya yang kesohor sesuai dengan laporan Mpu Prapanca dalam Negarakretagama (Decawarnana).

 

Transkripsi prasasti bagian depan adalah sebagai berikut:

  1. || awighnam astu swasti śakawarṣātīta
  2. 813 baiśākhamāsa tithi pratipādaśukla
  3. wu wa ang wāra pūrbwasthāna tatkāla ḍapunta ramyah muang ḍa
  4. pu hyang bhāratī ḍaman tarṣa ḍapu jala manīma lmaḥ ri bali
  5. ngawan tgal ring gurubhakti sambandhanya sinīma sangkāri pi
  6. ntakāsiḥ nikanang rāma ri baliwan  sap( )suk wanna i sang mapa
  7. tiḥ katrīṇi sangkā yan hlat katakut( )ikanang tgal
  8. muang mamuhara duḥkha ya iriya yāt( )matangyan pama
  9. laku ḍinatangakan sambaḥnya i rakryan kanuruhā
  10. n pu huntu ikanang rāma ri balingawan ḍa sang mapatiḥ
  11. katrīṇi ḍumatangakan sambaḥnya i rakryān mahulu
  12. n an sīmān ikanang tgal ring gurubhakti tan winihang
  13. pintakasiḥ nikanang rāma de rakryān ya ta matangnya n
  14. sinīma ikanang tgal de ḍapunta ramyah muang ḍapu hyang

Bagian samping:

  1. 1. bharatī ḍamantarṣa ḍa
  2. sang jala sangkā ri anu
  3. graha rakryān i sang
  4. mapatiḥ katrīṇi sang
  5. mapatiḥ umanugrahā
  6. kanya simān anung la
  7. ya byāya ning manīma
  8. mās tumama i ra
  9. kryān su 4 wḍihan
  10. biṇi yu 1 i rakryā
  11. n anakbi rakai watanga
  12. n nayaka ri limus su
  13. 2 kain blaḥ 1 i pu ku
  14. til nayaka ri tlatla su i
  15. kain blaḥ i pajuru mas
  16. 1. man bungguluh pabhu
  17. kāwangyan man do
  18. n muang man iṇḍil
  19. anung rāma i balingawa
  20. n winkas sang mabama
  21. ntagani juni wanua ḍa
  22. mandyus hulu wua
  23. ttan sang draśa ḍapu bu
  24. rkulū tuha buru ḍama
  25. n sahaja rāma kaba
  26. yān ḍaman lama ḍapu
  27. panginangiṇ daman jānanta
  28. …. uṇḍahagi sang salara
  29. b wariga man saṇḍu
  30. k tuhalas ḍaman suddha

Bagian belakang:

  1. su 2 wḍihan yu 4 anung mapa
  2. rṇnāh ri sang mapatiḥ muang sireng pakaraṇān ka
  3. …  mās su 2 i sang wabuta katrīṇi ma 14 nā
  4. han byāya sang manīma i pingsor ni anugraha rakryā
  5. n ri sang mapatiḥ katrīṇi juru kanayakān rikang kāla sang pa
  6. rbyangan sang rangga mangrangkpi sang balubaluḥ sang rapoḥ mataṇḍa sang
  7. kalanggaran parujar sang talagatalaga juru lāmpuran sang ra
  8. tinggin pu gapaka mangrangkpi sang ratahun ḍangatuahi
  9. juru badwā raśa sang halalang mangrangkpi talabung nayaka ri ca(ng)ra
  10. ma manunggū sang subhāsita juru ming warakat sang bharata manmak
  11. ri haryyāng mangasěakan sang lāmba madwal ri mangin si i

12.- citralekha sang lakṣaṇa madmak ri pa wahuta padwa

  1. n sang buntil wungkal raya sang wala pakambangan sang ba
  2. ngalaḥ patiḥ samgat sang butuban manghambin sang ba
  3. kabangyan sang uwag juru banua sang n ma
  4. ngrangkpi sang rantan gusti sang lu k panguraug sang panaśan (pang juru)
  5. an sang gali juru kalang sang kumarā asta latta saru
  6. patiḥ manmatuan muang sang mahāmběn

Bagian Atas:

  1. muang ḍapu kěki nāhan kweḥ inangsěakan pasatyasatmatīta
  2. pinakasākṣī an sināma ikanang tgal i gurubhakti lmaḥ ri balingawan
  3. de ḍapunta ramyaḥ muang ḍapu hyang bhārati ḍaman tarṣa ḍapu jala kunang a
  4. nugraha rakryan muang sang juru makabaihan umingsor i sang mapa

Di belakang arca Ganesa:

  1. tih katrīṇi ri parṇna
  2. han ikanang sīma tan katamāna deni sapra
  3. kāraning miśra, pangurang kring, tapa haji, makalangkang, mangrumbe, paḍa
  4. mapui, manimpiki, halu warak, limus galuh pangaruhan wungka
  5. l tajam ityewamādi sakwaih sang mangilala kabaih tan tamā rika
  6. nang sīma kamulān, nāhan anugraha rakryan ri denyān
  7. katakutan ikanang tgal lāgi panghawattani mangělě ya
  8. ta mangde durbbala rikanang anak banua ri balingawān āpa
  9. n lanā ya manahur dening rāh kasawur wangke kabunan ya
  10. ta sambandhanyan inanugrahākan sīmān de rakryan, ma
  11. kaphalā karakṣānanikanang hawān gěng, ja dānyannāryya (lees donyan)
  12. katakutan, ya ta matangyān sīma kamulān ngara
  13. nya mangasěakan kambang i sang mapatih angkan julung matě
  14. hěr pinakawuat phajinya, likhitapātra panuratan
  15. sang wugal kunang asing lumburikanang sīma an huwus
  16. inanugrahān hayu de rakryān muang sang jura niakabai
  17. han mo sakawuangnganya niyata ya mamangguha duḥka magěng ta
  18. rwarahan bhaṭāra sūkṣma ni pamigrahānīra iriya

 

 

Sumber:

ngalam.id
(Oud Javaansche Oorkonden – Brandes
Perbanditan di Dalam Masyarakat Jawa Kuna – Boechari
Sejarah Nasional Indonesia: Zaman Kuno
Desa-desa Kuno di Malang – Ismail Lutfi) Ilustrasi: Wid NS

Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

GIPHY App Key not set. Please check settings

One Comment

Loading…

0

Pentingnya Komoditi Garam di Era Jawa Kuno

senjata tradisional jawa

Senjata Tradisional Jawa Pada Masa Kerajaan Kuno