Prasasti Kubu Kubu Asal Usul Kebon Agung Pakisaji

prasasti kubu kubu

Kebon Agung, Pakisaji adalah pintu masuk kota Malang dari sisi selatan, atau dari jurusan Blitar. Saat ini Kebon Agung lebih mudah dikenali karena keberadaan pabrik gula peninggalan masa kolonial di daerah itu.

Dugaan Kebon Agung berasal dari nama arkhais desa Kubu kubu berawal dari pembacaan prasasti Kubu kubu yang berangka tahun 827 Saka (yang ditafsirkan lebih rinci tertanggal 17 Oktober 905 M) yang dikeluarkan oleh Sri Maharaja Rakryan Watukura Dyah Balitung.

Prasasti ini asal usulnya masih diragukan karena kurangnya data. Prasasti ini hanya diketahui berasal dari koleksi pribadi milik Prof.Leber di Malang.

Tahun 1952 Damais menerbitkan daftar Prasasti yang ditemukan di Indonesia, salah satunya Prasasti Kubu-Kubu yang diambil dari nama desa Kubu kubu yang dijadikan sima. Prasasti Kubu-kubu sendiri ditulis pada 7 lempeng lembaga, tetapi lempengan yang kedua hilang. Prasasti ini ditulis pada kedua sisi yaitu A dan B kecuali lempengan kesatu dan ketujuh, lempengan kesatu memiliki 5 baris, lempengan ketiga memiliki 5 baris pada bagian A Dan B, lempengan keempat memiliki 5 baris pada bagian A dan B, lempengan kelima memiliki 4 baris pada bagian A dan B, lempengan keenam memiliki 4 baris pada bagian A dan B, lempengan ketujuh memiliki 4 baris pada bagian A.

Ukuran lempeng yang ada pada prasasti ini yaitu panjang kira-kira 35,8cm, lebar 5,4 cm, dan tebal 2mm. Penulisan pada Prasasti Kubu-Kubu menggunakan aksara dan bahasa Jawa kuno. Keadaan prasasti ini cukup baik tetapi bagian tengah lempengan berlubang, dimana fungsi lubang ini adalah tempat untuk memasukkan tali pengikat agar menjadi satu. Tulisan yang tertera pada Prasasti Kubu-Kubu masih terlihat jelas dan dapat dibaca. Prasasti ini termasuk dalam prasasti tinulad yang ditulis kembali pada masa Wawa/Sindok. Hal ini diketahui dikarenakan adanya penggunaan kata wulu wulu yang umum dipakai pada masa Wawa/Sindok. Antoinette M. Barret Jones mentranskripsi prasasti ini dengan lengkap (1984) dalam Early teenth Century Java from the Inscription: A Study of Economic, Social, and Administrative Condition in the First Quarter of the Century serta Boechari pada Prasasti Koleksi Museum Nasional Jilid I

Prasasti Kubu-Kubu dikeluarkan untuk memperingati penganugerahan hadiah kepada dua pejabat yaitu: Rakryān Hujung Dyah Mangarak dan Rakryān Matuha Rakai Majawuntan karena telah berhasil mengalahkan Bantan pada tahun 827 Saka atau sama dengan 17 Oktober 905 M. Mereka diberi sebidang tanah di desa Kubu-kubu dan tanah tersebut dijadikan Sima. Pembagian batas daerah sima itu dilaksanakan oleh Dapunta Mañjala, Sang Manghambin, Sang Diha, Sang Dhipa, dan Dapu Hyang Rupin. Letak Bantan sendiri masih belum jelas dimana tempatnya. L.C. Damais mengungkapkan banyak dugaan yang mengatakan bahwa Bantan adalah Bali, karena ada beberapa kesamaan nama tempat dan jabatan yang ada dalam prasasti Kubu-Kubu yang terdapat di Prasasti Bali, misalnya Batwan, Burwan, Air Gangga, Sang Bukit, Kulapati, dan Rĕke. Bantan sendiri memiliki arti ‘Korban’ sedangkan Bali adalah ‘Persembahan’.

Daerah lungguh Rakryān Hujung adalah di wilayah yang bernama Hujung dan wilayah kedudukan Rakai Majawuntan yaitu bentuk krama Majawuri, sering ditemui terpahat dalam prasasti-prasasti dari Jawa Timur. Daerah Kubu-Kubu bisa jadi berada di Jawa Timur karena desa disekelilingnya atau batas desa sebelahnya (tpi siring) yang mengirim wakil saksi untuk mengukuhkan peristiwa ini berasal dari desa Batwan, Barsahan, Tal-tal, Unggah Śrī, Kasu(gi)han, Pañjara, Buñjal, Wṛnwang, Katuhaburwan, dan Skarpaṇḍan. Menurut beberapa sejarawan, beberapa desa sekeliling tersebut bisa dikenali berlokasi di daerah sekitar Malang. Batwan ada yang menyebut nama kuno kota Batu, Pañjara kemungkinan adalah Panjura yang tepat berada di utara Kebon Agung, Skarpaṇḍan adalah desa Sekarpandan.

Isi lempengan Prasasti Kubu-Kubu menurut transkripsi Boechari adalah sebagai berikut :

Lempeng I.b.
1. //o// swasti sakawarsatita 827 kartikamasa tithi pratipada kresnapaksa, ma, ka, wr, wara. Wariga. Tatkala dapunta manjala muang sang mangha
2. mbin sang diha sang dhipa dapu hyang rupin sumusuk iki tgal i kubu kubu bhadri sima i rakryan hujung dyah manarak. muwang rakryan matu
3. ha rekai majawuntan mangjurwa ing pakaranan i himad mahiwhi caru angkan julung sangkanani wwaynya i sang apatih i kahyunan. manampil talang rwang tapak i samudung tka ri kubu kubu patang tapak. kunang palapkna dapunta manjala. mwang sang manghambin sang diha sang dhipa dapu
4. dyang rupin mwang rama i kubu kubu sapasuk banwa. Winkas manaran budunuh rama kabayan dapu tapel an pinaka hawanin waita.

Lempeng III.a.
1. ma 2. Juru banwa ing pataranan dapu srawana wineh wdihan 1 ma 1. wuntining turus wineh patih sang kalyani sang jiwani sang dumpil
2. dyah legit sang dunu sang sumrak sang winda sang pinul sang sangkya sang manuk kapwa winaih wdihan 1 ma 2. i sa wwang parujar patih sang kula wi
3. naih wdihan 1 ku 2. parujar manghambil sang dharma wineh wdihan 1 ku 2. parujar kahyunan sang bukit wineh wdihan 1 ku 2. Juru ka
4. lang sang jawing wineh wdihan 1 ku 2. ugal ugal sang unkur winaih wdihan 1 ku 2. juru ni majajahan muncu sang susup pajukilan
5. sang amban mapintu sang bwalu mwang sang kahir kapwa winaih wdihan rama tpi siring pinaka saksi winkas i batwan sang jara wineh wdihan 1 ku 2.

Lempeng III.b.
1. panjurwan i brasahan sang gadanan wineh wdihan 1 ku 2. winkas sang kudang winaih wdihan 1 ku 2. tuha banwa sang wisat wineh wdihan 1.
2. gusti sang sahan wineh wdihan 1. winkas i kubu kubu sang budunuh winaih wdihan 1 ku 2. Rama matuha dapu tapel wineh wdihan 1 ku 2.
3. hulu wwatan i tal tal dapu mantuni wineh wdihan 1 ku 2. winkas iy unggah sri sang suddhini wineh wdihan 1 ku 2. dapu pageh
4. rama matuha i kasukhan wineh wdihan 1 ku 2. dapu atyanta rama matuha i panjora mwang sang timbun wineh wdihan 1 ku 2. mula
4. i bunjal dapu wusi wineh wdihan 1. Kulapati i wrnnang sang dandaka wineh wdihan 1. rama i katuhabyrwan man gandhini wineh wdihan

Lempeng IV.a.
1. 1 ku 2. tuhalas i skarpandan si renu wineh wdihan 1. pinalakwan parepat rama iy unggah sri mwang i katnahan winaih wdihan
2. 1 ku 2. madan rama i kubu kubu sang tapel winaih ku 2. mangla sang butwan mwang sang bhyasa sanka ri batwan wineh ma ma 1. pinintan kambang mwang
3. parawantan kulapayi ing airganga ibu ni trb minaih ma 1. tuha padahi i himad si bala wineh wdihan 1 ma 2. manana
4. m sima sang santi mwang dapu pagih wineh wdihan panalih sadugala sowing ma 2. gen ny ambak rakryan hujung mwang reka maja
5. wuntin an dinulu sira mangdorna mare banyan de sang mapatih alah pwa ikang bantan de nira nahan matangnya arpanadahakenya.

Lempeng IV.b.
1. anugraha i sri maharaja i wanananya mapadagang nuniweh tan kna nikang sima ing pinta pintan. wulu wulu. misra paramisra. tapa haji.
2. air haji. panurang. kring. salyut. trpan. lebleb. manhuri. padam. amrati. malandang. leca. makalangkang. manimpiki.
3. watu tajam. halu warak. limus galuh. panaruhan. aninanin. kukap gandar. sambal. sumbul. pinila
4. y. katangaran. ludan. tutan. tundan. konan. pakutakan. kranan sandanan tandas ning mas.
5. tepung kawung. limbak kawah. ityaiwammadi prakara salwir ning wulu wulu mageng madnit ya tika tan tama i ri kana sima padagangnya.

Lempeng V.a.
1. amuter. anulan andah. anulang kebo. sapi. celeng. abasana. alaway. adasara. anunja. wsi wsi. pikupiku
2. lan. kalmia bantal. abakul wwawwahan. pucang sereh. bawang. pipakan. ananam. anambul. hinanya. patang
3. taraju. nahan anugraha sri maharaja rakryan watukura dyah balitung. tinadah rakryan hujung pu manarak mwang reke ma
4. jawuntan. umnisor i ri kanang masima sang manjala sang diha sang dhipa pu dahyang rupin i tan knani simanya ring parabyapara rowang haji

Lempeng V.b.
1. rakryan hino pu daksa tka amawa sri rakryan wunkal tihang pu bwalu sirikan pu wariga wka pu kutak pager wesi pu wira. tirwan sang sa
2. wastu. kanuruhan pu kalakar. halaran pu kiwing. palarhyang pu punjung. dalinan pu manunsir. Manguri pu cakra. pankur pu ranjan.
3. tawan pu panjalwan. tirip pu wisnu. sang mamwatt ujar i hino. kandamuhi pu tungan. citralekha wunkal warani pu maniser. paru
4. jar i halu pu wisaga. pu damodara. i sirikan hujung galuh pu atudha. citralekha dharmamatinta pu wisnu i wka wiridih danu. citralekha da

Lempeng VI.a.
1. lang manuk pu gowinda i tirwan sumudan dapunta basura. parujar i halaran sang dhisanak pu dharma. tlas nika kabaih humadang tang wahuta
2. patih watek wadihati makudur mamang manapathai amantinakan hantlu i watu susuk. manetek guluning hayam linande
3. saken i watu kulumpang ling nira indah sahananta dewata hyang kabaih. purbwa. dakhsina. pascima. uttara. agnaiya. neriti. bayabaya.
4. irsanya. ring maddhya i sor i ruhun. athawa ring lmah sasi suryya soma angara sang hyang suksma sakala saksi ning manusuk sima.

Lempeng VI.b.
1. yumo adoh apare yawat ikananwang duracara umulah ulah ikanang watu kulumpang sinusuk kinabehan. sang wahuta hyang akudur mwang madwa
2. rakryan patih wahuta anak banwa kabaih. kadi lwir bi kanang hantlun tedas remek remuk tan walui i lwirnya hayam tan walui
3. i lwirnya pegat gulunya jah tasmat kabwat karmmaknanya punah bhrasta ya luwan wkanya rabinya rama renanya mwang sanaknya kadangnya haturtangga
4. nya tan temwang samaya kabehnya sahananya hitipani kawah sang yama ya maliha ring kanaraka ya mantuka ring awesi bhumi sang yamaloka ya mara ya

Lempeng VII.a.
1. ring alas sahuten ing ula ya puluken ing mong tiba ya mara ya ring tegal pananen ing gelap tanpa hudan. mareng lwah sahuten ing tu
2. wiran helening wuhaya duduten sang hyang dalammer mareng tasik karemma ya kalebwa ya pananen i pelut lumba lumba.
3. sahuten ing ula lampay nahan temunikang nwang bari bari. awamana umulahulaha iking sima //o// sri dharmodaya
4. rakryan watukura haji balitung umunggah ring kadatwan //o//o//o//

Terjemahannya:
I.b.
1. Selamat! Telah lewat tahun saka 827 bulan kartika tanggal 1 paruh gelap, pada hari minggu mawulu (ma), kaliwuan (ka), kamis (), wuku wariga. Ketika Dapunta Manjala dengan sang mangha-
2. bin, sang diha, sang dhipa, dapu hyang rupin menetapkan tegalan ini di kubu-kubu menjadi sima untuk rakryan hujung dyah manarak dengan rakryan matu
3. ha rekai majawuntan yang menjadi pemimpin di himad pada setiap julung. Alasannya sang apatih di kahyunan menurunkan
4. saluran air 2 tapak di samudung sampai dengan kubu-kubu 4 tapak. Kemudian saluran dibagi oleh dapunta manjala dengan sang manghambin, sang diha, sang dhipa, dapu
5. dyang rupin dan semua rama (pejabat desa) di kubu-kubu untuk seluruh desa. Winkas (dari) mangaran (yang bernama) budunuh, rama kabayan dapu tapel. Untuk membangun bangunan jembatan

III.a.
1. 2 masa. Juru banwa (juru desa) di patarangaan (yang bernama) dapu srawana diberi wdihan (kain) 1 pasang 1 masa. Wunti ning turus diberi patih kalyani, sang jiwani, sang dumpil
2. dyah legit, sang dunu, sang sumrak, sang winda, sang pinul, sang sangkya, sang manuk semuanya diberi wdihan 1 pasang 1 masa. Masing-masing parujar (juru bicara) patih, sang kula diberi
3. wdihan 1 pasang 2 kupang. Parujar manghambin sang dharmma diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Parujar kahyunan sang bukit diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Juru
4. kalang sang jawang diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Ugal ugal sang ungkur diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Juru dari majajahan muncu sang susup, pajukilan
5. sang amban, mapintu sang bwalu dan sang kahir semua diberi wdihan, rama tpi siring (desa sekeliling) sebagai saksi. Winkas dari batwan sang jara diberi wdihan 1 pasang 2 kupang.

III.b.
1. Panjurwan dari brasahan sang gadahan diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Winkas sang kud ang diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Tuha banwa sang wisat diberi wdihan 1 pasang.
2. Gusti sang sa han diberi wdihan 1 pasang. Winkas dari kubu-kubu sang budunuh diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Rama matuha dapu tapel diberi diberi wdihan 1 pasang 2 kupang.
3. Hulu wwatan dari tal-tal dapu manluni diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Winkas iyun gah sri sang suddhini diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Dapu pageh
4. rama matuha dari kasukhan diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. dapu atyanta, rama matuha dari panjara dengan sang timbun diberi wdihan 1 pasang 2 kupang. Mula
5. dari bunjal dapu wusi diberi wdihan 1 pasang. Kulapatti 1 pasang wrnnang sang dandaka diberi wdihan 1 pasang. Rama dari katuhaburwan man gandhini diberi wdiha-

IV.a.
1. n 1 pasang 2 kupang. Tuhalas dari skarpandan si ranu diberi wdihan 1 pasang. pinalakwan parepat (empat para pelayan) rama iy ungah sri dan dari katnahan diberi wdihan
2. 1 pasang 2 kupang. Mdang (juru masak) rama dari kubu-kubu sang tapel diberi 2 kupang. Mangla (juru Masak) sang batwan dan sang bhyasa sanka dari batwan diberi 1 masa. Pinintan kembang (petugas yang menyiapkan kembang-kembang atau sesaji) dan
3. parawantan, kulapati di air gangga ibu dari tereb diberi 1 masa. Tuha padahi dari himad si bala diberi wdihan 1 masa 2 kupang. Mananem (petugas yang meletakkan sima)
4. sang senti dan dapu pagih diberi wdihan panalih sadugala masing-masing 2 masa. Besarlah jasa rakryan hujung dan reka maja-
5. wuntin. Seperti telah diketahui mereka bermaksud ke Bantan. Disertai oleh sang mapatih. Kalahlah Bantan oleh mereka. Demikian sebabnya mereka memperoleh

IV.b.
1. anugerah dari sri maharaja untuk mengadakan perdagangan. Dan terlebih sima tidak boleh dimasuki oleh pinta pintan (pengemis), wulu wulu (petugas bawahan pajak), misra, para misra, tapa haji
2. air haji, panurang, kring, salyut, trpan, lebeleb, manghuri, padam, amrati, malandang (penjudi), leca, makalangkang, manimpiki
3. watu tajam, halu warak, limus galuh, panaruhan, aninanim, kukap gandar, sambal, sumbul, pinilay (seniman)
4. katangaran, ludan, tutan, tundan (pelaut), konan, pakutakan, kranan (pencuri), sandanan (pembuat ornamen), tandas ning mas (para kolektor)
5. tepung kawung, limbak kawah. Semua merupakan orang-orang yang tidak diperbolehkan memasuki batas sima, para pedagang

V.a.
1. penggiling daging, pedagang ayam, kerbau, sapi, babi, pedagang kain dan benang, pedagang besi, pemikul
2. lima bantal, pedagang buah pinang, sirih, bawang merah, jahe, tukang celup dan tukang celup warna hitam pakaian, dibatasi
3. empat ukuran. Begitu anugerah dari sri maharaja rakryan watukura dyah balitung. Diterima rakryan hujung pu manarak dengan reke ma-
4. jawuntan. Mereka yang mentasbihkan sima sang manjala, sang diha, sang dhipa, pu dahyang rupin. Sima tidak untuk disangkutpautkan dengan birokrasi kerajaan. Rekan raja

V.b.
1. rakryan hino pu daksa ada hubungan dengan raja. Rakryan wungkaltihang pu bwalu, sirikan pu wariga, wka pu kutak, pagerwsi pu wira, tiruan sang sa-
2. wastu, kanuruhan pu kalakar, halaran pu kiwing, palarhyang pu punjung, dalinan pu mangunsir, manghuri pu cakra, pangku pu ranjan
3. tawan pu panjalwan, tirip pu wisnu. Sang mamwatt ujar i hino, kandamuhi pu lunggang. citralekha (juru tulis) wunkal warani pu maniser. Paru-
4. jar dari halu pu wisaga, pu damodara, sirikan dari hujung galuh pu ayudha. citralekha dharmamatinta pu wisnu. wka windih danu. citralekha da-

VI.a.
1. lang manuk pu gowinda dari liruan. sumudan dapunta basura. parujar dari halaran sang dhisanak, pu dharmma
2. patih (dari wilayah) wadihati, makudur, mengucap sumpah dan memecah telur di atas batu dan memotong kepala ayam, yang diletakkan
3. di watu kulumpang, sambil berucap “Wahai seluruh dewa semua d timur, selatan, barat, utara, tenggara, barat daya, barat laut
4. timur laut, di tengah, di bawah, di atas, atau di tanah, bulan, matahari, hari senin, dan selasa, segala macam makhluk yang tampak maupun tidak tampak sebagai saksi penetapan sima.

VI.b.
1. Yang jauh di belakang. Jika ada orang yang berperilaku jahat dengan membuat kegoncangan terhadap watu kulumpang yang
2. ditetapkan bersama-sama oleh sang makudur dan para pengikut rakryan patih, wahuta dan para penduduk semua. Seperti bentuk telur (ini) yang hancur tidak kembali, seperti bentuk ayam (ini) tak kembali
3. ke bentuk asal karena putus lehernya. Maka demikianlah karena perbuatannya, hancurlah mereka bersama anak, istri, ayah, ibu, dan seluruh sanak saudaranya bersama tetangga-
4. nya. Maka tidak akan ada yang dapat menghindar pada waktu yang telah ditentukan. Maka masukkanlah mereka ke kawah sang yama, apabila datang

VII.a.
1. ke hutan semoga disambar ular, dimakan harimau, jika datang di tgal (ladang) semoga disambar petir tanpa hujan. Jika datang di sungai semoga disambar binatang
2. air yang besar, dimakan buaya, ditarik oleh dalammer(?). Jika pergi ke laut semoga tenggelam sampai ke dasar dan dimakan pelut, lumba-lumba
3. disambar ular laut. Demikianlah yang ditemui oleh orang pada setiap waktu yang tidak mengindahkan, tidak hormat, dan merusak sima ini. Sri Dharmodaya
4. Rakryan Watukura Haji Balitung dari keratonnya.

 

(Diunggah dari ngalam.id Sumber: Sejarah Nasional Indonesia: Zaman Kuno – Prasasti Kubu-kubu Tinjauan,Terhadap Penaklukan Bantan oleh Raja Balitung – Tinaretes Pribidina – siwisangnusantara.blogspot.com)

Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

GIPHY App Key not set. Please check settings

Loading…

0
kekunoan keraton jogja tempo doeloe

Tan Jing Sing Bupati Pertama Yogyakarta Pendiri Trah Secodiningrat

Jamasan Bulan Purnama Situs Ngawonggo 7 Agustus